Bihar Board Classs 10th Sanskrit Solution Chapter 14 शास्त्रकाराः | 10th Sanskrit NCERT Solution | by SarkariCity

Follow Us

Bihar Board Classs 10th Sanskrit Solution Chapter 14 शास्त्रकाराः| 10th Sanskrit NCERT Solution | BSEB 10 Sanskrit Solution | Shastrakara |BSEB 10 Chapter 14 sanskrit | BSEB SOLUTION 

WhatsApp Channel Join Now
Telegram Channel Join Now
इन पोस्ट पर आपको बिहार बोर्ड (BSEB) के कक्षा 10 के संस्कृत पाठ्य पुस्तक का समाधान देखने को मिलेगा | इस पेज में आप 10th संस्कृत पीयूषम भाग -2 के चतुर्दश: पाठः (Chapter-13) शास्त्रकारा  / Shastrakara का सभी प्रश्न-उत्तर तथा परीक्षा के दृष्टिकोण तैयार किए गए अन्य कई महत्वपूर्ण वस्तुनिष्ठ एवं गैर-वस्तुनिष्ठ प्रश्न पढ़ने को मिलेंगे |

कहानी का अर्थ 

(भारतवर्षे शास्त्राणा महती परम्परा श्रूयते | शास्त्राणि प्रमाणभूतनी समस्तज्ञानस्य स्रोतः स्वरूपाणि सन्ति । अस्मिन् पाठे प्रमुखशास्त्राणां निर्देशपूर्वक तत्प्रवर्तकानाञ्च निरूपणं विद्यते । मनोरञ्जनाय पाठेऽस्मिन् प्रश्नोत्तरशैली आसादिता वर्तते । ) 
अर्थ :– भारतवर्ष शास्त्रों की बहुत बड़ी परम्परा सुनी जाती है। शास्त्र प्रमाण-स्वरूप समस्त जान का स्रोत – स्वरूप है। इस पाठ में प्रमुख शास्त्रों का निर्देशपूर्वक उसके प्रवर्तकों का निरूपण इस पाठ में मनोरंजन के लिए प्रश्नोत्तर शैली अपनायी गयी है।
(शिक्षकः कक्षायां प्रविशति, छात्राः सादरमुत्थाय तस्यामिवादनं कुर्वन्ति ।)
(शिक्षक वर्ग में प्रवेश करते हैं। छात्र लोग, आदरपूर्वक उठकर उनका अभिवादन करते हैं)
शिक्षकः– अपविशन्तु सर्वे । अद्य युष्माकं परिचयः संस्कृतशास्त्रैः भविष्यति ।
अर्थ :– सभी बैठ जायें। आज आपलोगों का परिचय संस्कृत शास्त्रों से होगा।
युवराजः– गुरुदेव ! शास्त्रं किं भवति? 
अर्थ :– गुरुदेव! शास्त्र क्या होता है? –
शिक्षकः— शास्त्रं नाम ज्ञानस्य ………………….. येनोपदिश्येत तच्छात्रमभिधीयते । 
अर्थ :–  शास्त्र नाम का चीज ज्ञान का शासक है। मनुष्य के कर्त्तव्य अकर्त्तव्य विषयों की वह सीख देता है। शास्त्र ही आजकल अध्ययन विषय कहाँ जाता है। पश्चिमी देशों में अनुशासन भी कहा जाता है। इसके बाद भी शास्त्र का लक्षण धर्मशास्त्रों में हैसांसारिक विषयों की आसक्ति या विरक्ति, स्थाई, अस्थाई या कृत्रिम का उपदेश जो लोगों को देता है, वह शास्त्र कहा जाता है।
अभिनवः- अर्थात् शास्त्रं मानवेभ्यः कर्त्तव्यम् अकर्त्तव्यञ्च बोधयति । शास्त्रं नित्यं भवतु वेदरूपन्, अथवा कृतकं भवतु ऋष्यादि प्रणीतम् ।
अर्थ :– अर्थात शास्त्र मानवों के कर्त्तव्य और अकर्तव्य का बोध कराता है। वेदरूप शास्त्र नित्व होता है अथवा ऋषियादि द्वारा रचित कृत्रिम होता है।
शिक्षकः – सम्यक् जानासि ……………… छन्द: ज्योतिषं चेति ।
अर्थ :– वत्स! पूरा समझते हो । कृत्रिम शास्त्र ऋषियों या अन्य विद्वानों से रचा गया है। सर्वप्रथम वेद के अंग स्वरूप छः शास्त्र हैं – शिक्षा, कल्प, व्याकरण, निरूक्त, छन्द और ज्योतिष |
इमरान:- गुरुदेव ! एतेषां विषयाणां के के प्रणेतार : ?
अर्थ :– गुरुदेव ! इन सब विषयों के कौन-कौन रचयिता हैं।
शिक्षकः शृणुत यूयं ………………………. प्रावर्तत। –
अर्थ :– तुमलोग सावधान होकर सुनो। शिक्षा उच्चारण क्रिया का ज्ञान कराता है। पाणिनीय शिक्षा उसका प्रसिद्ध ग्रन्थ है। कल्प सूत्रात्मक कर्मकाण्ड ग्रन्थ है। बौद्धायन – भारद्वाज गौतमबशिष्ठ आदि ऋषि इस शास्त्र के रचनाकार हैं। व्याकरण तो पाणिनीकृत प्रसिद्ध है। निरूक्त का कार्य वेद के अर्थ को बोध कराना है। उसके रचयिता यास्क हैं। पिङ्गल रचित सूत्र ग्रन्थ में मिलता है। ज्योतिष शास्त्र को लगध के द्वारा रचित वेदाङ्ग ज्योतिष ग्रन्थ से लिखा गया।
अब्राहमः- किमेतावन्तः एव शास्त्रकाराः सन्ति?
अर्थ :– क्या ये सब ही शास्त्रकार लोग हैं?
शिक्षक :- नहि नहि। एते प्रवर्त्तकाः एव । वस्तुतः महती परम्परा एतेषां शास्त्राणां परवर्त्तिभिः सञ्चालिता। किञ्च, दर्शनशास्त्राणि षट् देशेऽस्मिन् उपक्रान्तानि ।
अर्थ :– नहीं – नहीं! ये सभी संस्थापक ही हैं। वस्तुत: बहुत बड़ी परम्परा इन शास्त्रों को पूर्व के लोगों के द्वारा चलायी गयी है। क्योंकि इस देश में छः दर्शन शास्त्रों को चलाया गया।
श्रुतिः –आचार्यवर ! दर्शनानां के-के प्रवर्तका: शास्त्रकाराः ?
अर्थ :– आचार्य श्रेष्ठ! दर्शन शास्त्रों को चालाने वाले कौन-कौन शास्त्रकार है?
शिक्षकः– सांख्यदर्शनस्य प्रवर्तकः………………..स्वतन्त्रग्रन्थकाराश्च वर्तन्ते ।
अर्थ :– सांख्य दर्शन को चलाने वाले कपिल हैं। योगदर्शन के पतञ्जली हैं। उसी प्रकार गौतम के द्वारा न्याय दर्शन रचा गया, कणाद के द्वारा वैशेषिक दर्शन की रचना हुई । जैमिनी के द्वारा मोसांसा दर्शन और बाद में रायण के द्वारा वेदान्त दर्शन लिखा गया। सबों में सौ से भी अधिक व्याख्याता और स्वतंत्र ग्रन्थकार हैं।
गार्गी- गुरुदेव ! भवान् वैज्ञानिकानि शास्त्राणि कथं न वदति ?
अर्थ :– गुरुदेव ! आप वैज्ञानिक शास्त्र के बारे में क्यों नहीं बोलते हैं?
शिक्षकः- उक्तं कथयति । प्राचीनभारते ………………. अल्पा संख्या ।
अर्थ :– कहा जाता है। प्राचीन भारत में विज्ञान के विभिन्न शाखाओं के शास्त्रों को रचा गया। आयुर्वेद शास्त्र में चरक संहिता और सुश्रुत संहिता शास्त्रकार के नाम से दोनों प्रसिद्ध हैं। उसमें ही रसायन विज्ञान और भौतिक विज्ञान समाहित हैं। ज्योतिष शास्त्र में भी “खगोल विज्ञानगणित” इत्यादि शास्त्र हैं। आर्य भट्ट का ग्रन्थ आर्थ महियनामा’ प्रसिद्ध है। इसी प्रकार वराहमिहिर का “बृहत्संहिता” विशाल ग्रन्थ है जिसमें अनेक विषय समन्वित हैं। “वास्तुशास्त्र” भी यहाँ बहुत बड़ा शास्त्र था और कृषि विज्ञान को पराशर के द्वारा रचना की गयी। वस्तुतः शास्त्रकारों की संख्या कम नहीं है।
वर्गनायकः- गुरुदेव ! अद्य बहुज्ञातम् । प्राचीनस्य भारतस्य गौरवं सर्वथा समृद्धम् ।
अर्थ :– गुरुदेव ! आज बहुत जानकारी हुई। प्राचीन भारत का गौरव सदैव समृद्ध रहा है।
(शिक्षक: वर्गात् निष्कामति । छात्रा: अनुगच्छन्ति)
अर्थ :– (शिक्षक वर्ग से निकलते हैं। छात्र लोग भी पीछे-पीछे चलते हैं।)
शब्दार्थाः 
  • सादरम् – आदर सहित,
  • अभिवादनम्- नमस्कार,
  • उपविशन्तु – बैठे ,
  • गुरुदेव – गुरुदेव ,
  • धर्मशास्त्रेष – धर्मशास्त्रों में,
  • इत्थं – इस प्रकार,
  • प्रवृत्तिः – अविच्छिन्नता, सांसारिक विषयों में अनुरक्ति,
  • कृतकेन- बनावटी, मानव रचित,
  • अभिधीयते – कहा जाता है,
  • बोधयति – ज्ञापित कराता है, जनाता है,
  • प्रणेतारः- प्रणयन करने वाला, लेखक,
  • सावहितम् – सावधानीपूर्वक,
  • प्रारब्धम् – आरम्भ किया हुआ भाग्य,
  • प्रवर्त्तकाः – संस्थापक,
  • उपक्रान्तानि – आरम्भ हुए,
  • उपदिश्येत – उपदेश दिया जाता है, सीख दी जाती है। –

व्याकरणम्

(क) सन्धि-विच्छेद : 
  • पाठेऽस्मिन् – पाठे + अस्मिन ,
  • प्रश्नोत्तर – प्रश्न + उत्तर,
  • सादरमुत्थाय – सादरम् + उत्थाय,
  • शासकमस्ति – शासकम् + अस्ति,
  • कर्त्तव्याकर्त्तव्य – कर्त्तव्य + अकर्त्तव्य,
  • शास्त्रमेव – शास्त्रम् + एव,
  • तथापि – तथा + अपि,
  • प्रवृत्तिर्वा – प्रवृत्तिः + वा,
  • येनोपदिश्येत – येन + उपदिश्येत,
  • तच्छास्त्रम् – तत् + शास्त्रम्,
  • अकर्त्तव्येञ्च – अकर्त्तव्यम् +च,
  • ऋष्यादि – ऋषि + आदि,
  • उच्चारण – उत् + चारण,
  • किंमेतावन्तः – किम् + एतावन्तः,
  • देशेऽस्मिन् – “देशे + अस्मिन,
  • चेति – च + इति,
  • तत्रैव – तत्र + एव,
  • इत्यादीनि – इति + आदीनि,
  • शास्त्रमासीत – शास्त्रम् + आसीत्,
  • शताधिका: – शत + अधिकाः,
  • ग्रन्थकाराश्च – ग्रन्थकारा: + च,
  • नास्ति – न + अस्ति
  • वास्तुशास्त्रमपि – वास्तुशास्त्रम् + अपि ।
अभ्यासः

मौखिकः

1. अधोलिखितानां प्रश्नानाम् उत्तरम् एकपदेन दत- 
( क ) कक्षायां कः प्रविशति ?
उत्तर – शिक्षकः ।
(ख) के सादरमुत्थाय तस्याभिवादनं कुर्वन्ति ?
उत्तर- छात्राः ।
(ग) वेदस्य कति अङ्गानि भवन्ति ?
उत्तर – षट्
(घ) शिक्षा कां बोधयति ?
उत्तर – कर्त्तव्यमकर्त्तव्यम्।
(ङ) पाणिनिना कृतम् किं प्रसिद्धम् ?
उत्तर – व्याकरणम् ।
2. सन्धि विच्छेदं कुरुत”
(क) उच्चारणम्- उत् + चारणम्
(ख) वेदार्थबोध: – वेद + अर्थबोध:
(ग) व्युत्पत्तिः – वि + उत्पत्तिः
(घ) निरूक्तम् – निर् + उक्तम्
(ङ) प्रश्नोत्तरम्- प्रश्न + उत्तरम्
3. समासविग्रहं कुरुत-
(क) ज्योतिषस्य शास्त्रम् (षष्ठी विभक्ति)
(ख) न्यायस्य दर्शनं (षष्ठी तत्पुरुष)
(ग) पाणिनिणा कृतम् (तृतीया तत्पुरुष)
(घ) पिंगलस्य रचिते (तृतीया तत्पुरुष)
4. प्रकृति प्रत्यय विभागं कुरुत 
(क.) आर्यभट्टीयम् – आर्यभट्ट + छ (ईय्)
(ख) विज्ञानम् – वि + ज्ञा + ल्युट्
(ग) रचितम् – रच + क्त
(घ) ज्ञातम् – ज्ञा + क्त
(ङ) प्रवर्तकः – प्र + वृत + णिच् +ण्बुल।
5. विपरीतार्थकान् शब्दान् वदत –
(क) उत्थाय = उपविष्य
(ख) शासकम्  =  अशासकम्
(ग) कर्त्तव्यम् =  अकर्त्तव्य
(घ) अस्ति  = नास्ति
(ङ) उच्चैः =  नीचैः
(च) चर: = अचर
(छ) गमनम् = आगमनम्।

लिखितः

1. अधोलिखितानां प्रश्नानां उत्तराणि संस्कृतभाषाया लिखत- 
(क) संस्कृतशास्त्रैः सह केषां परिचयो भविषायति?
उत्तर – संस्कृतशास्त्रैः सह छात्राणां परिचयः भविष्यति।
(ख) शास्त्रस्य लक्षणं गुरुणा किं प्रोक्तम् ?
उत्तर – शास्त्रस्य लक्षणं गुरुणा “ज्ञानस्य शासक” प्रोक्तम् ।
(ग) धर्मशास्त्रे शास्त्रस्य किं लक्षणं प्रोक्तम्?
उत्तर – धर्मशास्त्रे शास्त्रस्य लक्षणं इथं प्रोक्तम्- प्रवृतिर्वा निवृतिर्वा नित्येन कृत्येन कृतकेन वा
पुसां योपदिश्यते तच्छात्रममिधीयते।
(घ) वेदरूपम् शास्त्रम् किं भवतु ?
उत्तर – वेदरूपम् शास्त्रम् नित्यं भवतु ।
(ङ) ऋष्यादिभिः प्रणीतम् किं भवतु ?
उत्तर – ऋष्यादिभिः प्रणीतम् कृतकम् भवतु ।
(च) कति वेदाङ्गानि सन्ति ?
उत्तर – षट् वेदांगानि सन्ति ।
(छ) वेदाङ्गानाम् व्याकरणम् प्रसिद्धम् ?
उत्तर – आम, वेदांगानां व्याकरणं अति प्रसिद्धम्।
(ज) केन कृतम् व्याकरणम् प्रसिद्धम् ?
उत्तर- पाणिना कृतम् व्याकरणं प्रसिद्धम्।
(झ) कपिलः कस्य दर्शनस्य प्रवर्तकः आसीत् ?
उत्तर–कपिल: सांख्य दर्शनस्य प्रवर्तकः आसीत्।
2. अधोलिखित वाक्येषु रेखाङ्कितपदानि आधारीकृत्य प्रश्ननिर्माणं कुरुत- 
(क) भारतवर्षे शास्त्राणां महती परम्परा श्रूयते ।
उत्तर – भारतवर्षे केषाम् महती परम्परा श्रुयते?
(ख) अद्य युष्माकं परिचयः संस्कृतशास्त्रैः भविष्यति ।
उत्तर- अद्य युष्माकं परिचय : केन भविष्यति ?
(ग) शास्त्रं मानवेभ्यः कर्त्तव्यम् अकर्त्तव्यञ्च बोधयति ।
उत्तर- किम् मानवेभ्यः कर्त्तव्यम् अकर्त्तव्यञ्च बोधयति ?
(घ) शास्त्रं नित्यं भवतु वेदरूपम् ।
उत्तर – वेदरूपं शास्त्रं किम् भवतु ?
(ङ) ऋष्यादिप्रणीतम् कृतकं भवतु ।
उत्तर- ऋष्यादिप्रणीतम् किं भवतु ?
(च) जैमिना मीमांसादर्शनम् प्रणीतम् ।
उत्तर–केन मीमांसादर्शनम् प्रणीतम् ?
(छ) सर्वेषां शताधिकाः व्याख्यातारः स्वतन्त्रग्रन्थकाराश्च वर्तन्ते ।
उत्तर – केषां शताधिका: व्याख्यातारः स्वतन्त्रग्रन्थकाराश्च वर्तन्ते?
3. अधोलिखित क्रियापदानां स्ववाक्येषु संस्कृते प्रयोगं कुरुत
उत्तर-
(क) भवति – भवति तत्र शास्त्रचर्चा
(ख) प्रणीतम्वा – ल्मिकी रामायणं प्रणीतम्
(ग) प्रवर्तका: – ऋषयः ग्रन्थानां प्रवर्तकाः सन्ति ।
(घ) वर्तन्ते – अध्य बहूनी ग्रन्थाणि वर्त्तन्ते ।
(ङ) वदति – सः सत्यं वदति
(च) कथयसि – त्वं किम् कथयसि ।
(छ) अल्पा – ऋषिकाणां संख्या अल्पा अस्ति।
4. कोष्ठान्तर्गतानां शब्दानां साहाय्येन रिक्तस्थानानि पूरयत
उत्तर – 
(क) महती
(ख) प्रविशति
(ग) सादरमुत्थाय
(घ) युष्माकं
(ङ) मानवेभ्यः
(च) तत्र
(छ) नास्ति
5. रेखाङ्कितपदेषु प्रयुक्तां विभक्तिं लिखत- (रेखांकित – पदों में उपयोग किये गये विभक्ति को लिखें )
उत्तर – 
(क) प्रथमा बहुवचन
(ख) षष्ठी बहुवचन
(ग) प्रथमा बहुवचन
(घ) षष्ठी एकवचन
(ङ) षष्ठी बहुवचन
(च) सप्तमी एकवचन
(छ) षष्ठी एकवचन

योग्यताविस्तार:

( प्रस्तुतपाठ: भारतीयशास्त्रकाराणां ………………. यापि अवलोक्ये |)
अर्थ :– प्रस्तुत पाठ में भारतीय शास्त्रकारों का संक्षिप्त परिचय प्रस्तुत किया गया है। भारत की पुण्यभूमि शास्त्रकारों की माँ है। वेदांगों का दर्शनों का, विज्ञानों का साहित्य – व्याकरण आदि शास्त्रों की बड़ी शास्त्र परम्परा है। धर्म शास्त्र, अर्थशास्त्र, कामशास्त्र और तन्त्र शास्त्र की लम्बी परम्परा भी देखी जाती है।

करणीय कार्यम्

1. संस्कृतशिक्षकाणां ………………… लेखनीयानि सन्ति ।
अर्थ :–  संस्कृत शिक्षकों और समीपवर्ती संस्कृत विद्वानों के सहयोग से विविध शास्त्रकारों की सूची निर्माण करना चाहिए। उसमें शास्त्रकारों के शास्त्र में बताये गये विषय, रचना काल आदि तिथियों को संकेत रूप से स्पष्ट कर लिखने योग्य है।
2. बिहार प्रदेश ………………… जानीयुः ।
अर्थ :– बिहार प्रदेश शास्त्र रचनाकारों की उर्वर भूमि रूप में आदि काल से ही विख्यात है। विदेह राजा जनक की राज-सभा वस्तुतः शास्त्र – सभा ही था। वैसे तो सम्पूर्ण भारतीय वैदिक दर्शन का व्यावहारिक पक्ष स्वीकार कर जीवन यापन करते हुए मिथिला के राजा जनक देखे जाते हैं। इसी कारण से वे विदेह कहे गये हैं। यहाँ अष्टावक्र आदि लोगों की शास्त्र चर्चा प्रसिद्ध है। इनसे सम्बन्धि त कथा छात्रों को संस्कृत शिक्षक के सहयोग से जानना चाहिए।
3. बिहारे पुरुषार्थचतुष्टयस्य प्रतिपादकानां शास्त्राणां प्रवर्तकानां पुण्य भूमिः विद्यते। यथा –
(क) धर्मशास्त्रास्य कृते याज्ञवल्क्यस्मृतिः
(ख) अर्थशास्त्रस्य कृते कौटिलीयमर्थशास्त्रम्
(ग) कामशास्त्रस्य कृते वात्स्यायनकामसूत्रम्
(घ) मोक्षाशास्त्रस्य कृते, गौतमस्य न्यायसूत्रम् कणादस्य वैशेषिकसूत्रम, कपिलस्य सांख्यसूत्रम्, जैमिनेः, मीसांसासूत्रम् प्रमुखानि शास्त्राणि सन्ति। च
 
अर्थ :– बिहार पुरुषार्थ चतुष्ट्य (धर्म अर्थ-काम-मोक्ष) को प्रतिपादित करने वाले शास्त्र रचनाकारों की पुण्यभूमि है। जैसे-
(क) धर्म शास्त्र की कृति “याज्ञवल्क्यमृति”
(ख) अर्थ शास्त्र की कृति “कौटिल्यीयमर्थ शास्त्रम्”
(ग) काम शास्त्र की कृति वात्स्यायन कामसूत्रम्”
(घ) मोक्ष शास्त्र की कृति गौतम का “न्यायसूत्रम्”
कणाद का “वैशेषिकसूत्रम” कपिल का ” सांख्यसूत्रम्” जैमिनी का “मीमांसा सूत्रम” प्रमुख शास्त्र हैं।
4. बिहारस्य शास्त्रनिर्माणक्षेत्रे महद् योगदानां वर्तते । विशेषतः नवन्यायस्य | तन्त्रस्य च क्षेत्रे। तत्र गङ्गेशोपध्यायादीनां नामानि प्रसिद्धान्ति ।
अर्थ :– बिहार राज्य का शास्त्र निर्माण क्षेत्र में बहुत बड़ा योगदान है। विशेषतः नवीन न्याय और तन्त्र क्षेत्र में यहाँ के गंगेश उपाध्याय आदि लोगों के नाम प्रसिद्ध हैं।
 

Conclusion

इस पोस्ट में आपने बिहार बोर्ड के कक्षा 10 के संस्कृत पाठ्य पुस्तक के पाठ (Chapter) – 14, Shastrakara/शास्त्रकारा  के लगभग सभी प्रश्न-उत्तर पढ़ा तथा परीक्षा के दृष्टिकोण अन्य कई वस्तुनिष्ठ (Objective) एवं गैर-वस्तुनिष्ठ (Subjective) पढ़ा है | यह पोस्ट आपको कैसा लगा कृपया अपनी राय कमेंट (Comment) में अवश्य दे |

 Note – कुछ तकनीकी खराबी के कारण इस पेज पर कमेंट बॉक्स की सुविधा अभी उपलब्ध नहीं है। कृपया नीचे दिए गए लिंक के माध्यम से किसी अन्य पेज पर कमेंट करें । धन्यवाद

अन्य अध्याय (Other Chapters)

  1. Chapter 1 मंगलम
  2. Chapter 2 पाटलिपुत्रवैभवम
  3. Chapter 3 अलसकथा 
  4. Chapter 4 संस्कृतसाहित्ये लेखिकाः 
  5. Chapter 5 भारतमहिमा (भारत की महिमा)
  6. Chapter 6 भारतीयसंस्काराः (भारतीय संस्कार)
  7. Chapter 7 नीतिश्लोकाः (नीति के श्लोक)
  8. Chapter 8 कर्मवीर कथा 
  9. Chapter 9 स्वामी दयानन्दः
  10. Chapter 10 मन्दाकिनीवर्णनम् 
  11. Chapter 11 व्याघ्रपथिककथा
  12. Chapter 12 कर्णस्य दानवीरता 
  13. Chapter 13 विश्वशान्तिः
  14. Chapter 14 शास्त्रकाराः

BSEB Class 10th Hindi काव्य-खंड (पद्य) Solutions

Chapter :- 1 राम बिनु बिरथे जगि जनमा, जो नर दुख में दुख नहिं मानै
Chapter :- 2 प्रेम अयनि श्री राधिका, करील के कुंजन ऊपर वारौं
Chapter :- 3 अति सूधो सनेह को मारग है, मो अंसुवानिहिं लै बरसौ
Chapter :- 4 स्वदेशी
Chapter :- 5 भारतमाता
Chapter :- 6 जनतंत्र का जन्म
Chapter :- 7 हिरोशिमा
Chapter :- 8 एक वृक्ष की हत्या
Chapter :- 9 हमारी नींद
Chapter :- 10 अक्षर-ज्ञान
Chapter :- 11 लौटकर आऊँग फिर
Chapter :- 12 मेरे बिना तुम प्रभु

_______________________

Related Posts

PM Awas Yojana 2024

PM Awas Yojana 2024 | ग्रामीण और शहरी इलाकों के 3 करोड़ लोगों को Pradhan Mantri Awas की लाभ

Bihar Deled Counselling 2024: Choice Filling, Online Registration, Merit List, Date & Notification

Bihar Deled Counselling 2024: Choice Filling, Online Registration, Merit List, Date & Notification

Bihar B.ED Admit Card 2024 जारी

Bihar B.ED Admit Card 2024 जारी – Download Now @biharcetbed-lnmu.in